Umowa śmieciowa to publicystyczne określenie umowy cywilnoprawnej, która jest zawierana między pracodawcą a pracownikiem. Związki zawodowe określają mianem śmieciowej każdą umowę, która jest zawierana na czas inny niż na czas nieokreślony. W ten sposób w szczególności są traktowane umowy cywilnoprawne(umowa o dzieło, umowa zlecenia), umowa o pracę na czas określony.
Celem zawierania umów śmieciowych są obniżenie kosztów pracy, zwiększenie elastyczności zatrudnienia, obniżenie kosztów zwalniania pracowników czy też unikanie zapłaty pracownikowi za wydłużony czas pracy i nadgodziny.
Osoby zatrudnione na podstawie umowy o dzieło nie posiadają ubezpieczenia zdrowotnego i emerytalnego, brak jest ochrony pracy, płacy czy prawa do urlopu. W takim przypadku nie ma możliwości uzyskania kredytu, nikt na takiej umowie nie myśli o założeniu rodziny. Umowy takie oznaczają brak stabilizacji.
Umowy śmieciowe oznaczają w przypadku sporu z pracodawcą właściwość sądu cywilnego, a nie sądu pracy, brak jest ochrony tego wynagrodzenia przed egzekucją komorniczą, jak ma to miejsce w przypadku wypłaty pochodzącej z etatu. Brak jest możliwości przynależenia do związków zawodowych na umowie śmieciowej. Aktualnie Państwowa Inspekcja Pracy nie ma prawa na reakcję w obronie zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych. Dodatkowo osoby pracujące na etacie i osoby wykonujące tą samą pracę, lecz na umowie cywilnoprawnej powinny posiadać jednakowe świadczenia związane z wypadkami przy pracy.
Umowy cywilnoprawne jak umowa o dzieło czy umowa zlecenia sprawiają, że pracodawca nie ponosi żadnych obciążeń. Poważnym problemem społeczeństwa jest również fakt, że osoby na umowach cywilnoprawnych coraz częściej są zależni ekonomicznie od rodziców i coraz dłużej pozostają w domach rodzinnych nie zakładając rodziny.
Dodatkowo umowy o dzieło czy zlecenia są atrakcyjne dla pracowników, gdyż nie wymagają ścisłych godzin pracy czy miejsca wykonywania pracy, a jedynie końcowy termin realizacji. Pozwala to na zarządzanie czasem pracy w sposób elastyczny. Poza tym od takich umów można odliczyć koszty uzyskania przychodu, które są na poziomie 20% lub 50%.
Na pewno umowy cywilnoprawne negatywnie wpływają na usamodzielnianie się młodych pracowników. Poza tym umowa śmieciowa jest czasem jedyną alternatywą dla młodych. Umów śmieciowych nie obejmują przepisy o płacy minimalnej. Pracownik zatrudniony na podstawie umowy śmieciowej nie może wliczyć tego okresu do stażu pracy. Umowy cywilnoprawne są bardzo atrakcyjne dla pracodawcy, gdyż gwarantują niższe koszty w porównaniu z umową o pracę. Należy pamiętać o fakcie, że w celu rozróżnienia umów ważna jest ich treść, a nie nazwa jaką nadały jej strony. W przypadku zawierania umów cywilnoprawnych, gdy powinna być zawarta umowa o pracę jest traktowane jako wykroczenie przeciwko prawom pracownika, które może być ukarane przez Państwową Inspekcję Pracy mandatem w wysokości do 2 tys. zł. Po skierowaniu sprawy do sądu możliwe jest wymierzenie kary grzywny w wysokości od 1 tys. do 30 tys. zł.
